Liên kết 4 nhà trong sản xuất nông nghiệp: Bắt tay để hình thành liên kết chuỗi, bao giờ?

Liên kết lỏng lẻo

TS. Nguyễn Đăng Nghĩa, giám đốc Trung tâm nghiên cứu và tư vấn nông nghiệp nhiệt đới TP.HCM cho rằng: "Hô hào vai trò của 4 nhà đã mười năm nay, nhưng chưa xây dựng quy chế về liên kết 4 nhà, mà chỉ có Quyết định 80 của Thủ tướng Chính phủ ngày 24/6/2002 về chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng.

Từ quyết định này triển khai thành liên kết 4 nhà, tuy nhiên các ban ngành mới chỉ hô khẩu hiệu, thực sự liên kết 4 nhà chưa thành công. Đơn cử là liên kết sản phẩm bò sữa tại TP.HCM hiện đang trục trặc, rồi những liên kết khác nữa mà tôi biết cũng không thành công vì chưa phải là liên kết chuỗi giúp gia tăng giá trị cho doanh nghiệp, nông dân và ngành nông nghiệp".

Còn theo ông Hà Văn Lộc, giám đốc Công ty cổ phần TNHH Sài Gòn TCS: "Doanh nghiệp chúng tôi làm mọi thứ từ trồng, sản xuất đến phân phối. Trước đó, có liên kết với nông dân trồng ngải cứu.

Tuy nhiên, nguồn nguyên liệu không ổn định, bởi nông dân luôn hướng về thu nhập cao, không làm theo cam kết nên hợp tác bị gãy đổ, nhiều lần như vậy nên tôi không liên kết nữa. Dù nông dân làm sai cam kết nhưng cũng không thể kiện bởi họ không có tiền và tài sản để bồi thường".

Nông dân tham gia liên kết gặp nhiều vấn đề, thường không đáp ứng đúng yêu cầu của đối tác nên dễ phá vỡ hợp đồng. Ông Nguyễn Văn Hưng, ấp 1, xã Nhị Bình, huyện Hóc Môn, TP.HCM cho rằng: "Liên kết 4 nhà chưa phải nông dân nào cũng được liên kết, khi thấy rõ lợi ích, nông dân sẽ làm tốt vai trò của mình. Nếu liên kết, chúng tôi không phải lo đầu ra, chỉ cần tập trung khâu sản xuất để có sản phẩm tốt, mọi thứ đã có doanh nghiệp lo, như bây giờ sản xuất tự do, giá bán bấp bênh, có lúc rau chỉ bán được 2,5 ngàn đồng/ kg, trong khi liên kết với doanh nghiệp, được thu mua tới 6 - 7 ngàn đồng/kg".

Cần bắt tay để có nhiều liên kết chuỗi

Theo TS. Nguyễn Đăng Nghĩa, các liên kết này vẫn chưa bền chặt, khó khăn vẫn đè lên vai doanh nghiệp và nông dân, trong khi sản xuất nông nghiệp gặp nhiều rủi ro về biến đổi khí hậu, dịch hại, do vậy rất ít doanh nghiệp nhảy vào chuỗi liên kết. Tất cả chúng ta phải ưu tiên và hỗ trợ cho doanh nghiệp bởi họ là mắc xích quan trọng, tạo ra sản phẩm cuối cùng. Doanh nghiệp xắn tay làm thì mới hy vọng có nhiều liên kết chuỗi, càng nhiều liên kết chuỗi bao nhiêu, thì nông dân và doanh nghiệp mới có lợi, nông nghiệp mới phát triển bền vững. Do vậy, khi doanh nghiệp hình thành liên kết chuỗi rồi, Nhà nước phải tập trung hỗ trợ hết mức, có biện pháp để ngân hàng hỗ trợ, đồng thời, kêu gọi, động viên doanh nghiệp có tiềm lực đầu tư máy móc, nhà xưởng cho sản xuất, chế biến, tiêu thụ.

Ông Hà Văn Lộc cho rằng: "Có hai vấn đề cần giải quyết giữa doanh nghiệp và nông dân. Doanh nghiệp thỏa mãn nhu cầu của nông dân nhưng nông dân không thỏa mãn nhu cầu của doanh nghiệp. Nông dân muốn có lợi nhuận cao nên không làm theo cam kết như bớt thuốc trừ sâu tốt, mua thuốc rẻ hơn, sử dụng thuốc kích thích để tăng sản lượng thật nhanh. Không chỉ liên kết ngải cứu thất bại, mà trước đó, chúng tôi có nhiều chương trình liên kết với nông dân đều gãy đổ, chẳng hạn như lúa gạo. Nếu muốn liên kết với nông dân thành công, phải có hợp đồng quy định rõ trách nhiệm, mức bồi thường và có chính quyền địa phương chứng kiến". Hiện nay, chúng ta vẫn đang sản xuất tự do nên thương lái vẫn có đất sống, sản phẩm kém chất lượng, hàng đội lốt vẫn tồn tại. Để sản xuất nông nghiệp bền vững vẫn phải liên kết chuỗi, khi đó, đội ngũ thương lái sẽ bị lu mờ. Tuy nhiên, để làm được điều này phải hài hòa lợi ích giữa các nhà, trong đó, Nhà nước phải đồng hành cùng với doanh nghiệp. Liên kết 4 nhà không thành công sẽ không thể có nền nông nghiệp sạch. Tuy nhiên, rất khó làm được nếu như nông dân vẫn giữ tư duy và cách làm cũ.