Gai ma vương mang hy vọng mới cho việc điều trị bệnh có tỷ lệ kháng thuốc cao

Trong nền y học cổ truyền của nhiều nước châu Á, loài cây Gai ma vương được biết đến như một phương thuốc hiệu quả dùng để chữa các bệnh về phổi, tim mạch; giúp hạ huyết áp, điều hòa miễn dịch, tăng cường hấp thu, kháng viêm, kháng ung thư.

Đặc biệt, loài thực vật này có tác dụng lớn trong việc cải thiện chức năng sinh lí sinh sản ở nam giới cũng như chữa một số chứng bệnh liên quan đến hệ sinh sản nữ.

Do những đặc tính dược liệu quý giá, ngày càng nhiều công trình đã chọn loài Gai ma vương làm đối tượng nghiên cứu. Tuy nhiên, tại Việt Nam, những nghiên cứu về loài cây này còn rất ít, thường tập trung vào việc chọn lọc giống để ứng dụng trồng đại trà nhằm thu hợp chất saponin steroid mà thiếu đi đánh giá về dược tính của loài.

Kết quả nghiên cứu của bài báo “Nghiên cứu hoạt tính kháng khuẩn của loài Gai ma vương (Tribulus terrestris L.) ở vùng đất cát tỉnh Bình Thuận” nhằm mục đích đánh giá hoạt tính kháng vi sinh vật của loài Gai ma vương trên ba chủng vi sinh vật phổ biến, có tỉ lệ kháng thuốc cao, gây bệnh ngoài da, hô hấp, gây viêm nhiễm mô mềm, gây các bệnh và các chứng ngộ độc qua đường thực phẩm, từ đó làm cơ sở cho những nghiên cứu sâu hơn về dược tính của loài dược liệu quý này.

Địa điểm thu mẫu Xã Tiến Thành, thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận. Mẫu dùng để thử hoạt tính kháng khuẩn bao gồm cao ethanol và nước sắc toàn cây.

Mẫu cây được thu đầy đủ các bộ phận và được phơi dưới nắng 1 ngày trước khi cho vào bao chứa và đem về phòng thí nghiệm. Tại phòng thí nghiệm, mẫu cây được tách riêng quả và phần còn lại (bao gồm thân, lá, rễ – gọi chung là phần toàn cây). Phần toàn cây được cắt nhỏ thành các đoạn dài từ 2 – 5 cm, được rửa sạch đất cát và phơi nắng trong 2 – 3 ngày.

Mẫu sau khi phơi nắng được gói bằng giấy báo và được sấy ở nhiệt độ từ 50 đến 60⁰C cho đến khi khối lượng không đổi. Lúc này, mẫu đạt trạng thái khô hoàn toàn. Mẫu khi đã khô hoàn toàn được bảo quản trong điều kiện khô thoáng ở phòng thí nghiệm cho những thử nghiệm tiếp theo.

Mẫu cây sau khi phơi khô sẽ được đem xay thành bột mịn. Ngâm 100 g bột cây trong 1000 ml dung dịch ethanol 96o. Sau 48 giờ, dịch chiết được lọc qua giấy lọc để loại cặn.

Dịch chiết được thu hồi dung môi bằng hệ thống cô quay ở nhiệt độ 50⁰C và áp suất phù hợp.

Sau khi dịch chiết đã đuổi gần hết dung môi, rót dịch chiết ra một cốc thủy tinh và để bay hơi tự nhiên. Khi dung môi đã bay hơi hoàn toàn, thu được cao chiết ethanol thô. Cao được bảo quản trong tối và nhiệt độ thấp (4⁰ C). Phần bột cây còn lại tiếp tục được ngâm trong dung dịch ethanol 96o với cùng tỉ lệ như trên. Quá trình chiết lặp lại 3 lần để đảm bảo quá trình diễn ra triệt để.

Ngâm 10 g mẫu khô trong nước cất 10 – 15 phút để rửa mẫu, sau đó bỏ nước ngâm.  Thêm 300 ml nước cất và đun sôi mẫu. Khi mẫu đã sôi, tiếp tục đun mẫu ở nhiệt độ từ 70 đến 80⁰ C trong 90 phút. Sau đó, thu lấy nước sắc. Thêm 200 ml nước cất và đun sôi mẫu lần thứ hai.  Khi mẫu đã sôi, mẫu tiếp tục được đun ở nhiệt độ từ 70 đến 80⁰ C trong 90 phút. Sau đó thu lấy nước sắc lần thứ hai. Trộn nước sắc của 2 lần đun lại rồi đem ủ ở nhiệt độ từ 50 đến 60⁰C để nước bay hơi sao cho dung dịch nước sắc thu được còn đúng 10 ml.  Dung dịch nước sắc được li tâm trong 10 phút để loại cặn. Nước sắc được thu nhận tương ứng với tỉ lệ 1 g/ml. Nước sắc sử dụng trong các thử nghiệm được pha loãng đến nồng độ nhất định, sau đó lọc qua màng lọc vô trùng và được sử dụng trong ngày

Các mẫu thử cao ethanol và nước sắc toàn cây Gai ma vương đều thể hiện hoạt tính kháng vi khuẩn Gram dương (B. subtilis) tốt hơn so với vi khuẩn Gram âm (E. coli, P. aeruginosa). Sự khác biệt này có thể là do vi khuẩn Gram âm có cấu trúc màng tế bào nhiều lớp và khá phức tạp với màng ngoài bao gồm các phân tử lipopolysaccharide ưa nước.

Ngoài ra, chu chất ở vi khuẩn Gram âm còn chứa các enzyme làm ngăn chặn sự xâm nhập của các chất ức chế, bao gồm các phân tử kháng sinh. Trong khi đó, vi khuẩn Gram dương không có loại màng ngoài này. Do đó, các chất kháng khuẩn có thể dễ dàng phá hủy thành tế bào và màng nguyên sinh của vi khuẩn Gram dương.

Các mẫu thử cao ethanol toàn cây Gai ma vương ở nồng độ lớn hơn 200 mg/ml đều thể hiện hoạt tính kháng cả 3 chủng vi khuẩn B. subtilis, E. coli và P. aeruginosa. Trong khi đó, mẫu nước sắc toàn cây Gai ma vương chỉ có khả năng ức chế B. subtilis ở nồng độ hơn lớn hơn 40%.

Trên cùng một chủng B. subtilis, cao ethanol cũng thể hiện hoạt tính kháng khuẩn mạnh hơn so với nước sắc. Điều này chứng tỏ dung môi nước vẫn có khả năng chiết được một số hợp chất có khả năng kháng khuẩn từ cây Gai ma vương, tuy nhiên hiệu quả không cao bằng dung môi ethanol.

Những nghiên cứu khác đều cho thấy dịch chiết được chiết xuất bằng dung môi kém phân cực bao gồm methanol và ethanol có giá trị MIC thấp hơn hẳn so với dung môi nước. Điều này chứng tỏ, những hợp chất có hoạt tính kháng khuẩn trong cây Gai ma vương là những hợp chất kém phân cực nên khó hoàn tan trong dung môi phân cực như nước nhưng dễ hòa tan trong dung môi kém phân cực như ethanol.

Nhóm nghiên cứu đi đến kết luận, cao ethanol toàn cây Gai ma vương ở các nồng độ từ 200 mg/ml đến 1000 mg/ml có khả năng ức chế sự sinh trưởng của cả 3 chủng B. subtilis, E. coli và P. aeruginosa. Cao ethanol toàn cây Gai ma vương ở nồng độ lớn hơn 600 mg/ml biểu hiện hoạt tính kháng khuẩn mạnh đối với 2 chủng B. subtilis và E. coli và biểu hiện hoạt tính kháng khuẩn trung bình đối với chủng P. aeruginosa.  Cao ethanol toàn cây Gai ma vương ức chế mạnh nhất đối với sự sinh trưởng của chủng B. subtilis.

Nước sắc toàn cây Gai ma vương chỉ có hoạt tính kháng B. subtilis, nhưng không có hoạt tính kháng khuẩn đối với E. coli và P. aeruginosa. Dung môi ethanol cho hiệu quả cao hơn dung môi nước trong việc chiết xuất các hợp chất có hoạt tính kháng khuẩn ở cây Gai ma vương.