Vào cuộc diệt bọ xít muỗi và thán thư hại điều

Trung tâm bảo vệ thực vật phía Nam cho biết, tổng diện tích gieo trồng cây điều của các tỉnh phía Nam hiện đạt 217.000 ha, sản lượng kế hoạch 276.000 tấn/năm. Từ năm 2015 diện tích điều bị sâu bệnh 12.000 ha, năm 2016 là 30.000 ha (trong đó 12.000 ha bị nhiễm nặng) Năm 2017 diện tích cây điều bị bọ xít muỗi và bệnh thán thư là 33.000 ha (trong đó 13.000 ha bị nhiễm nặng), hậu quả ước đoán mất sản lượng 75-80%.

Với áp lực sâu bệnh ngày càng tăng, các địa phương trồng điều đang tổ chức ra quân ngăn chặn mối nguy bọ xít muỗi và bệnh thán thư bùng phát trở lại khi cây điều ra lá non, ra hoa. Khuyến cáo từ Hiệp hội điều: “Để không gặp trở ngại trong xuất khẩu, nhà nông chỉ sử dụng thuốc trong danh mục đã đăng ký”.

Theo Trung tâm nghiên cứu và phát triển cây điều (Viện khoa học kỹ thuật nông nghiệp miền Nam - IAS), Tên gọi bọ xít muỗi xuất phát từ kích cỡ loài côn trùng này chỉ nhỏ như muỗi. Hai loài bọ xít muỗi gây đang hại điều gồm: bọ xít muỗi xanh (Helopeltis theivora) và bọ xít muỗi đỏ (Helopeltis antonii), hình dạng giống nhau, chỉ khác về màu thân mình.

Bọ xít muỗi sống trên tán cây, lùm bụi trên vườn và một số cây ký chủ như xoài, mận, ổi... Bọ xít muỗi trưởng thành đẻ trứng trên các chồi non, phát hoa của cây điều. Trứng hình bầu dục, rất nhỏ, màu trắng trong. Trứng nở thành ấu trùng, mình thon dài, đuôi nhọn màu hồng nhạt. Sau vài ngày ấu trùng mọc cánh trở thành bọ xít muỗi trưởng thành và bắt đầu sinh sản.

Vòng đời bọ xít muỗi rất ngắn (từ 20-40 ngày tùy môi trường), tốc độ sinh sản nhanh, do đó mật số tăng nhanh. Đời một bọ xít muỗi cái đẻ khoảng 3-5 lần, mỗi lần từ 8-10 trứng.

Bọ xít muỗi di chuyển bằng cách bay và dễ dàng bị cuốn theo gió nên mật độ ở một số tiểu vùng dầy đặc nhanh chóng. Bọ xít muỗi trưởng thành và ấu trùng dùng vòi chích hút nhựa cây để sống. Lúc đầu xung quanh vết chích có màu xám, sau chuyển thâm đen. Nếu bị nặng thì lá đài và phát hoa sẽ bị chết khô, lá non bị biến dạng thể xoắn. Quả non bị chích nhiều vết không rụng thì sẽ dị dạng, hạt điều lộ thiên dễ dàng bị bọ xít muỗi chích, trên vỏ có những đốm vảy màu nâu đen, rụng sớm hoặc giảm kích thước và phẩm chất.

Vết chích của bọ xít muỗi tạo ra nơi xâm nhập gây hại của một số nấm gây bệnh cây, phổ biến là nấm colletotrichum gloeosporioides (bệnh thán thư), gây hiện tượng đen nhanh chóng phát hoa và trái non. Bọ xít muỗi tạo ra vết thương giúp bệnh thán thư dễ dàng xâm nhập, gây hại, vì vậy khi vườn xuất hiện nhiều bọ xít muỗi thì bệnh thán thư cũng gây hại nặng hơn. Đó là lý do nhiều vườn/tiểu khu vực nhiễm bọ xít muỗi đã bị khô bông, đen bông và trái non, thiệt hại hoàn toàn. Bệnh thán thư nặng hơn ở các vườn cây rậm rạp, ít chăm sóc, cắt tỉa.

Ngoài cây điều, ký chủ của bọ xít muỗi gồm cả cây ca cao, sầu riêng, bơ, chè, cà phê, mận, ổi…Vì thế những vườn điều tiểu điền, gần khu dân cư có nguy cơ thiệt hại cao hơn vùng chuyên canh.

Cục Bảo vệ thực vật, IAS và khuyến nông khuyến cáo áp dụng đồng bộ các biện pháp diệt bọ xít muỗi và phòng ngừa mới có hiệu quả.

Thăm vườn thường xuyên vào sáng sớm hoặc chiều tối (5 - 6 giờ) kiểm tra mật độ bọ xít muỗi, bệnh thán thư vào thời kỳ cây điều ra đọt non, lá non, ra hoa, đậu quả và trên các cây ký chủ phụ để phát hiện và phòng trừ kịp thời.

Cục Bảo vệ thực vật khuyến cáo biện pháp sử dụng nông dược can thiệp khi bọ xít muỗi có mật độ cao theo nguyên tắc “4 đúng” đã ghi trong Quy trình phòng trừ bọ xít muỗi và diệt nấm gây bệnh thán thư. Cụ thể dùng một trong các thuốc có hoạt chất citrus oil (MAP Green 6SL…); alpha - cypermethrin (alfathrin 5EC, FM-Tox 25EC, Motox 5EC…); chlorpyrifos ethyl + cypermethrin (tungcydan 60EC, dragoannong 585EC…); cypermethrin (wamtox 100EC, tungrin 25EC, sherbush 5EC, 10EC…); permethrin (peran 50EC, permecide 50EC…), liều lượng và nồng độ theo hướng dẫn ghi trên bao bì.

Sử dụng bình phun động cơ thổi gió hoặc máy tạo sương mù, khói để phun thuốc BVTV theo cơ chế tác động tiếp xúc hoặc xông hơi. Phun thuốc vào thời điểm cây chuẩn bị ra tượt non, tạo phát hoa. Phun theo hình xoáy trôn ốc từ xung quanh vườn vào trong và phun ướt đều tán cây. Phun trừ bọ xít muỗi cư trú trong các bụi rậm, đường cây phân lô vườn điều.

Hiệu quả phòng trừ cao khi phun đồng loạt nhiều diện tích liền kề trên diện rộng. Tiến hành phun thuốc vào sáng sớm (6 - 9h) hoặc chiều mát (sau 16 h). Trường hợp vườn điều đang nở hoa thì nên phun từ 9 giờ sáng sau khi hoa điều thụ phấn.

Phun một trong các loại thuốc diệt mầm bệnh thán thư có hoạt chất citrus oil (MAP Green 6SL…), copper hydroxide (dupontTM kocide 46.1 WG...), cuprous oxide (norshield 86.2WG…), copper oxychloride + kasugamycin (new kasuran 16.6WP…), hexaconazole (tungvil 5SC, 10SC…) vào thời điểm cây điều ra chồi non, nụ hoa, quả non. Phun ướt đều tán cây; nếu ẩm độ không khí cao và kéo dài thì phun lần 2 sau lần 1 từ 5 - 7 ngày.

Ngoài biện pháp sử dụng nông dược cần cân chỉnh liều lượng phân bón theo quy trình canh tác “chuẩn”. Làm sạch cỏ vườn và đường cây phân lô, tỉa cành tạo tán thông thoáng để hạn chế nơi trú ngụ của bọ xít muỗi. Thu gom cành, lá, hoa, quả bị bệnh đem tiêu hủy để hạn chế lây lan nguồn bệnh, nhất là thán thư.

Bảo vệ kiến vàng (oecophylla smaragdina), kiến đen (dolicoderus thoracicus), bọ ngựa và nhện lớn bắt mồi (thiên địch của bọ xít – các loài này ăn trứng, ấu trùng và bọ xít muỗi trưởng thành).

Sử dụng chế phẩm nấm ký sinh metarhizum anisopliae, paecilomyces sp. hoặc beauveria bassiana trừ bọ xít muỗi giai đoạn tuổi còn nhỏ, phun theo liều lượng khuyến cáo trên bao bì.