Thơm ngon nem cá cơm

Tàu cập bến cảng, cá lớn được phân loại ướp đá chở đến các chợ đầu mối. Còn lại hàng đống cá cơm bé lăn tăn bằng ngón tay trỏ, được chia sẻ về các chợ quê. Cái tên "cá cơm" nói lên tất cả: dân dã, giản dị, thân thương! Nhưng chớ nên xem thường, biết chế biến cũng ngon lành không kém gì cá thu, cá ngừ…

Cá cơm thân hình nhỏ bằng đầu đũa, lớn thì bằng ngón tay. Người dân chài lưới nhìn màu sắc để đặt tên, toàn thân màu trắng đục là cá cơm mùa, hơi đen là cá cơm than. Họ bảo cá cơm than là cá cơm bố mẹ, cá cơm mùa nở từ trứng của cá cơm than nên bé hơn. Dù trắng hay đen, cá cơm còn tươi đều chứa nhiều chất đạm, bổ dưỡng, có thể chế biến nhiều món ăn: nấu canh, kho khô, chiên rán… rất ngon.  
Được mùa, cá cơm rất rẻ, giá chỉ bằng 1/10 cá thu, cá ngừ, nên mẹ tôi thường làm nem để đãi khách. Hồi nhỏ, anh em tôi "mướt mồ hôi" vì cái việc giúp mẹ làm sạch cá. Cá cơm tuy bé, nhưng lại có nhiều xương li ti ở lườn. Chúng tôi dùng kéo, thứ kéo để học môn thủ công ở trường, cắt bỏ cái lườn, chà sạch vi vảy, sau đó mẹ đem cá ngâm trong nước muối. Đến khi thịt cá tách bong ra, dùng tay gỡ xương bỏ đi, rồi bỏ thịt cá cơm lên rá rổ, xốc nhè nhẹ cho mau ráo nước. Kế đến, bỏ hết thịt cá vào tấm vải lưới mắt cáo vắt cho thật khô. 
Sau khi đã chuẩn bị đủ thứ gia vị lỉnh kỉnh, gồm muối diêm, đường, tiêu hột, miếng vôi ăn trầu nhỏ bằng đầu ngón tay, tỏi nướng, ngô thính, lá tầm ruột, lá vông, lá chuối... chị cả tôi lo phần ướp cá với thứ hào soạn ấy. Riêng công việc của bọn con trai là thay phiên nhau giã cá trong cối đá cho nhuyễn, phải giã đến khi nào thấy thịt cá quyện chắc lại mới bỏ mỡ, da heo, ngô thính, hạt tiêu vào. 
Ở quê tôi, người ta đinh ninh muốn làm nem, làm mắm ngon phải là người có "tay", giống như người viết chữ đẹp là có "hoa tay" vậy. Mẹ tôi thì giải thích cụ thể rằng, phụ nữ có nước da mịn màng là người "thơm tay", làm nem, làm mắm mới ngon! Tôi còn nhớ, người có "hoa tay" viết chữ đẹp (quê tôi hồi ấy nhiều người mù chữ) hay bị nhờ… viết đơn, viết thư! Người "thơm tay" làm nem, làm mắm ngon cũng thế, chỗ nào đám giỗ, đám cưới đều bị "nhờ", rõ khổ! Trong gia đình tôi, chị Út đẹp người, nước da trắng ngần, mẹ bảo có "tay" làm nem, sẽ  phải dùng hai bàn tay trộn đều chả cá lại rồi vo viên. Sau cùng, chị lấy lá chùm ruột non gói những viên cá cơm, quấn thêm lá vông bên ngoài, cột dây thun hình chữ thập. 
Mẹ tôi cẩn thận đem chùm nem dài ngoằng treo lên giàn bếp, để hứng khói bếp cho nhanh lên men. Trong quá trình lên men, nem cá cơm tỏa mùi thơm, khoảng một tuần, nem chín mới ăn được. Trong thời gian này, đêm nào mẹ cũng nhắc tôi lấy dây buộc cổ con mèo mướp, bắt nó giữ chùm nem hấp dẫn kẻo chuột xơi. Chuyện làm nem cá cơm chẳng thịnh soạn gì, nhưng trong gia đình rộn ràng dao thớt, cối chày, ai cũng vui. ..