Thăng Long tứ trấn những ngày đầu năm

 Người Hà Nội xưa có truyền thống đầu năm đi lễ nhất định phải đến Thăng Long tứ trấn. Có lẽ là bởi nơi đây là nơi thờ 4 vị thần trấn giữ đất kinh kỳ, những người đã mang đến sự yên bình và cuộc sống ấm no cho người dân.

Thăng Long tứ trấn trải quá nhiều thời kỳ còn được tôn là “Thượng đăng phúc thần”, đây cũng là 4 di tích lịch sử văn hóa nổi tiếng của thủ đô Hà Nội. “Tứ trấn” được xây dựng từ rất sớm, gắn liền với việc ra đời kinh đô Thăng Long thời nhà Lý từ những năm 1010. Vào thời kỳ đó Tứ trấn Thăng Long là nơi diễn ra các lễ hội Xuân, là nơi nhà vua chọn đến để dâng hương những ngày đầu năm. Và có lẽ cũng từ đó, người dân đất kinh kỳ nối tiếp truyền thống này cho đến tận hôm nay.

Nói đến Tứ trấn nghĩa là nói đến Đền Bạch Mã trấn phía Đông; Đền Voi phục trấn phía Tây; Đền Kim Liên trấn phía Nam; Đền Quan Thánh trấn phía Bắc. Cả bốn đền đều nằm trong khu vực nội thành Hà Nội và có những nét kiến trúc độc đáo riêng biệt.

Đền Bạch Mã xưa thuộc huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức, nay là số nhà 76 phố Hàng Buồm, quận Hoàn Kiếm. Đền Bạch Mã thờ thần Long Đỗ, vị thần bảo hộ của Kinh Thành. Truyền thuyết kể rằng: Khi vua Lý Công Uẩn định đô Thăng Long (năm 1010), xây thành mà cứ bị sụt lở, nhà Vua tới đây cầu lễ và lạ thay, một buổi sáng chợt thấy có vị ngựa trắng từ trong đền đi ra, chạy vòng quanh khu vực đang xây thành, chạy đến đâu để dấu chân đến đấy rồi trở lại Đền và vụt biến mất. Vua Lý cứ theo vết chân ngựa mà xây, thành không lở nữa. Từ đó thành được đắp cao lên, rất vững chắc. Thành xây xong, nhà Vua xuống chiếu cho chúng dân Thăng Long phong thần Long Đỗ làm thành Hoàng bảo vệ cho Thăng Long. Từ đấy Ngựa trắng là một biểu tượng thiêng liêng của Đền. Hội Đền Bạch Mã hằng năm được tổ chức vào ngày 12 và 13-2 âm lịch.

Trấn phía Tây là đền Voi Phục, đền tọa lạc bên hồ Thủ Lệ thuộc phường Cầu Giấy, quận Ba Đình.. Quanh năm đền nằm trong những hàng cây cổ thụ rợp bóng mát, lại thêm không khí trong lành bên hồ khiến cho nơi đây là địa điểm lý tưởng để đến vãn cảnh, dâng hương. Truyền thuyết ghi lại rằng thần vốn là một Thiên sứ đầu thai làm con nàng phi thứ bảy của vua Lý Thái Tông, được vua cha yêu quý đặt tên là Linh Lang. Tương tự như người anh hùng làng Gióng, khi đất nước có giặc ngoại xâm, Hoàng tử nhỏ vươn mình trở thành một dũng sĩ cưỡi voi xung trận, diệt tan quân xâm lược. Sau chiến thắng, bỗng nhiên hoàng tử lâm bệnh, vua cha đến thăm, chàng cho biết mình không phải là người trần rồi biến thành con giao long trườn xuống hồ Dâm Đàm và biến mất. Vua cho lập đền thờ, phong là “Thượng đẳng thần”.

Đền thờ Linh Lang được xây dựng vào năm 1065, đời vua Lý Thánh Tông. Cửa đền có đắp hai vị voi quỳ. Trong đền còn lưu giữ tảng đá có vết lõm, tương truyền đó là dấu vết hoàng tử nằm gối đầu lên rồi hóa thành giao long và trườn xuống hồ. Trải qua những biến cố của lịch sử, chiến tranh, và nhiều lần trùng tu, đến nay kiến trúc của Đền đã thay đổi khá nhiều so với kiến trúc ban đầu. Tuy vậy, lễ hội đền Voi Phục vẫn duy trì tổ chức vào này mùng 9 đến 11 tháng 02 âm lịch hàng năm. 

Trấn phía <_st13a_place w:st="on"><_st13a_country-region w:st="on">Nam là đền Kim Liên, cho đến nay đây vẫn là một trong những tuyệt tác kiến trúc của kinh thành xưa. Trước đây đền thuộc địa phận phường Kim Hoa, sau thuộc phường Đông Tác, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức nay là phường Phương Liên, quận Đống Đa. Đền thờ thần Cao Sơn, truyền thuyết xưa kể rằng thần Cao Sơn đã có công giúp Sơn Tinh chiến thắng Thủy Tinh và sau này lại giúp vùa Lê Tương Dực dẹp loạn, khôi phục nhà Lê. Chính vì thế vua Lê cho xây đền, dựng bia để hương khói thờ phụng.

Tam quan và Đền xây trên gò đất cao, từ sân bước lên phải qua chín bậc gạch, hai bên thềm là hai sấu đá niên đại thời Lê. Tam quan xây thành nhà hoàn chỉnh, kiểu tường hồi bít đốc. Bốn góc tường hồi có bốn cột trụ, bốn bộ vì đỡ mái làm theo kiểu chồng giường, giá chiêng, cột trốn. Các con rường chạm nổi hình mây cuốn, câu đầu và chạm lộng nhiều lớp hình tứ linh vô cùng đẹp với kỹ thuật tinh xảo. Trong đền vẫn còn long ngai thờ thần Cao Sơn và hai nữ thần phối hưởng: Thuỷ Tinh đệ Tam Tôn nữ và Huệ Minh phu nhân.

Vị trí của đền cũng rất đẹp, tọa lạc ngay bên hồ Tây ( xưa là hồ Dâm Đàm) với không gian rộng rãi, thoáng đãng, cảnh quan thi vị hữu tình. Cho đến nay đền hàng năm đền vẫn có hàng trăm nghìn lượt du khách đến dâng lễ, vãnh cảnh. Lễ hội đền Kim Liên mở vào ngày 16 tháng 03 âm lịch. 

Cuối cùng là đền Quán Thánh trấn phía Bắc kinh thành, đền thờ thần Huyền Thiên Trấn Vũ. Vào đời nhà Lê, đền thuộc phường Thụy Chương, huyện Vĩnh Thuận, phía Nam Hồ Tây, nay ở ngã tư giao đường Thanh Niên với đường Quán Thánh, Hà Nội. Truyền thuyết xưa kể rằng: Huyền Thiên Trấn Vũ là thần cai quản phương Bắc giúp dân trừ tà ma, yêu quái; trừ rùa thành tinh (đời Hùng Vương 14); trừ cáo chín đuôi ở Tây Hồ; giúp An Dương Vương trừ tinh gà trắng xây thành Cổ Loa; diệt hồ ly tinh trên sông Hồng đời vua Lý Thánh Tông... Đến thời nhà Lê, các vua cũng thường đến đây để cầu mưa mỗi khi có hạn hán. Theo tư liệu cũ, ngôi Đền được xây dựng vào những năm đầu khi Lý Thái Tổ dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long. Năm 1823, Vua Minh Mạng lên ngôi đổi tên Đền là Trấn Vũ Quán. Đến đời vua Thiệu Trị năm 1842, đổi tên là Đền Quán Thánh như hiện nay. Trong đền có một bức tượng đồng Trấn Vũ cao lớn uy nghi nặng 4 tấn. Pho tượng đồng đen lớn này là tác phẩm nghệ thuật của các tay thợ tài hoa làng đúc đồng Ngũ Xã. Trải qua hàng trăm năm pho tượng ngày càng đen và bóng bởi người nào đến đây thắp hương dâng lễ cũng xoa vào phần chân bức tượng khiến cho những phần này trở nên nhẵn bóng. Đền Quán Thánh vẫn duy trì tổ chức chính hội vào ngày 3 tháng 3 âm lịch hàng năm.

Cả bốn ngôi đền đều đẹp với những kiến trúc khác nhau được thể hiện qua từng giai đoạn lịch sử, thời điểm cũng như ý nghĩa của việc xây dựng đền. Bốn di tích này là những dấu mốc định hình long mạch của đất Thăng Long và suốt bao thế kỷ đã tồn tại trong tâm thức người dân Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam. Có lẽ bởi tầm quan trọng của và ý nghĩa lịch sử của “tứ trấn”, ngoài ra các di tích này nằm ngay trong nội thành Hà Nội và có khoảng không gian thoáng mát, tĩnh lặng nên cả bốn ngôi đền đều là những địa điểm mà người dân Hà Nội thường đến dâng lễ cũng như vãn cảnh đặc biệt vào đầu xuân mới. Đây âu cũng là một cách thể hiện lòng thành kính đến với những vị thần ngày đêm canh giữ, bảo vệ để người dân kinh kỳ có cuộc sống âm no, hòa bình.