Sự sống trên mái nhà

Hoang mạc nhân tạo và những đồng cỏ xanh mát

Hãy tưởng tượng các tòa nhà bất ngờ nhảy bật khỏi mặt đất giống như các cây nấm, thì nóc của chúng sẽ được bao phủ bởi đất đá và cây xanh. Dĩ nhiên, đó không phải là cách con người xây dựng nhà cửa. Thay vào đó, chúng ta đào móng, dựng các cột trụ và đội cho nó một mái che mưa, che nắng tẻ nhạt dường như chẳng có mấy điểm hấp dẫn để nhớ. Sẽ không là quá đáng khi nói rằng không gian trên mái các tòa nhà ở mọi thành phố trên hành tinh này đều là những hoang mạc nhân tạo.

Song, khi bạn bước ra khỏi cánh cửa trên nóc tòa nhà Thư viện công cộng <_st13a_city w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Vancouver, bạn sẽ chợt nhận thấy mình đang ở giữa một đồng cỏ xanh ngát, chứ không phải chốn hoang phế. Những bãi cỏ đuôi trâu chạy quanh co khắp tầng mái, chúng không được trồng trong chậu mà bám rễ trong một hỗn hợp đất đặc biệt được rải lên, không khác gì một thảm cỏ lơ lửng trong không trung. Khu vườn ấn tượng rộng 1.858 mét vuông này được kiến trúc sư phong cảnh Cornelia H. Oberlander tạo lập năm 1995. Chúng ta leo lên nóc các tòa nhà cao tầng trong thành phố thường là để ngắm nhìn cảnh quan xung quanh. Tuy nhiên, trên nóc tòa thư viện nói trên, người ta sẽ không hề có cảm giác như vậy, bởi vây quanh bạn là các bụi cây cỏ màu xanh và màu nâu.

Đây không phải là điều gì đó quá mới mẻ. Hình ảnh quen thuộc đã hiện diện ở những ngôi nhà cỏ trên thảo nguyên ở Mỹ, và những ngôi nhà gỗ và nhà xưởng có mái cỏ ở Bắc Âu. Tuy nhiên, các kiến trúc sư, các nhà xây dựng và nhà quy hoạch đã bắt đầu chuyển hướng quan tâm sang những mái nhà xanh không chỉ bởi vẻ đẹp mà bởi tính thực dụng của nó, với khả năng điều hòa những điều kiện môi trường khắc nghiệt trên nóc nhà.

Mái sinh thái

Đối diện tòa thư viện nói trên, Trung tâm hội nghị <_st13a_city w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Vancouver cũng đang sửa soạn đón chào một mái nhà sinh thái. Dọc con phố, người ta cũng có thể nhìn ngắm khu vườn của bếp trưởng trên mái khách sạn Fairmont Waterfront. Bên kia thị trấn, các mái che xanh cũng sẽ phủ kín ngôi làng Olympic đang được xây dựng để phục vụ Đại hội thể thao Olympic mùa đông 2010. Đứng trên một mái nhà xanh ở Vancouver hay ở Chicago, Stuttgart, Singapore và Tokyo, chúng ta thấy sự khác biệt với các mái nhà trong thành phố của chúng ta như thế nào và rồi chúng ta có thể tự hỏi: Tại sao không xây dựng theo cách này?

Các máng không thấm nước giờ đây đã giúp cho việc thiết kế hệ thống mái nhà xanh trở nên dễ dàng hơn đồng thời trở thành phương tiện lưu giữ nước phục vụ tưới tiêu, cây cỏ. Ở một số nơi, như Portland và Oregon, các nhà xây dựng đang được chính quyền địa phương khuyến khích sử dụng các mái nhà sinh thái này bằng việc giảm bớt các khoản chi phí và một số biện pháp động viên khác. Tại những nước khác, như Đức, Thụy Sĩ và Áo, mái nhà sinh thái là điều kiện xây dựng bắt buộc theo luật áp dụng với những mái nhà có độ dốc thích hợp. Maureen Connelly, người điều hành một phòng thí nghiệm có mái che xanh tại Viện công nghệ British Columbia, nghiên cứu những lợi ích thực tiễn mà các mái nhà xanh mang lại. Đây mới chỉ là sự khởi đầu cho trào lưu phổ biến mái nhà xanh trên quy mô toàn thế giới, và mỗi nơi đều có sự thử nghiệm riêng của mình.

Tìm ra những cách xanh hóa đô thị sẽ giúp các thành phố trở nên đáng sống hơn.

Nguồn điều tiết môi trường và môi sinh

Trong mùa hè, nhiệt độ ban ngày trên các mái nhà trải nhựa có thể cao đến trên 65°C, góp phần gây ra hiệu ứng đảo nhiệt (heat-island), khiến thành phố nóng bức hơn so với các khu vực lân cận. Trên các mái nhà xanh, hỗn hợp giữa đất và thảm thực vật giống như một lớp cách ly, khiến nhiệt độ không khác mấy so với vườn cây hay công viên - sẽ giúp giảm bớt 20% chi phí điều hòa nhiệt độ tại các tòa nhà. Khi mưa rơi trên một mái nhà thông thường, nước theo các rãnh xuống hệ thống thoát. Trong khi đó, một mái nhà xanh hoạt động giống như một đồng cỏ, với chức năng hấp thu, sàng lọc, làm chậm dòng chảy, thậm chí lưu trữ đôi chút để sử dụng sau đó, cuối cùng giúp giảm được nguy cơ cống rãnh bị quá tải. Thành phố <_st13a_city w:st="on"><_st13a_place w:st="on">London, nơi dự kiến trong tương lai sẽ phải chứng kiến nhiều trận lụt trên phố, đang cân nhắc triển khai các mái nhà xanh như là một giải pháp có thể hạn chế mối đe dọa này.

Mái nhà xanh cũng giúp ta lấp bớt những không gian tiêu cực trong lòng thành phố, tạo ra một loạt những hòn đảo có mối liên hệ với thôn quê. Nhiều loài sinh vật lớn và nhỏ, như kiến, nhện, bọ cánh cứng, chim te te, chim choi choi và quạ, sẽ có được nơi trú ngụ an toàn - kể cả loài chim đen đuôi đỏ. Mái nhà xanh không chỉ có ý nghĩa tạo mới hoặc thay thế mà còn duy trì một môi sinh hiện tồn. Ở Zürich (Thụy Sĩ), một mái nhà kiêm hệ thống lọc nước 95 tuổi thọ đang là nơi nương náu của 9 loại phong lan bản địa đã tuyệt chủng ở khu vực nông thôn lân cận do đồng cỏ bị chuyển đổi thành cánh đồng.

Bài toán chi phí và sự tiện dụng

Những người ủng hộ việc phổ biến mái nhà sinh thái cho rằng chúng ta đã đáp ứng hầu hết, nếu không muốn nói là tất cả, những thách thức về mặt kỹ thuật liên quan đến việc ghép một lớp sinh học lên trên mái của các tòa nhà với bất kỳ kích cỡ nào, từ mái che đầy hoa lá trên các điểm chờ xe buýt tới mái nhà rộng 4 hecta của xưởng sản xuất xe tải cho hãng Ford ở Dearborn, Michigan. Chi phí trung bình cho việc lắp đặt một mái nhà xanh có thể tốn gấp hai ba lần so với mái thông thường, song tính về mặt dài hạn, nó lại rẻ hơn, phần lớn do khả năng tiết kiệm năng lượng. Thảm thực vật cũng bảo vệ mái nhà khỏi bị tia tử ngoại chiếu xạ, qua đó kéo dài tuổi thọ của chúng. Và mái nhà sinh thái cũng chỉ cần một kiểu quan tâm na ná như việc chăm vườn tược.

Tuy nhiên vẫn còn một số thách thức về mặt lý thuyết cần được giải đáp, mà phần nhiều trong số đó là việc phải giải thích định nghĩa về một mái nhà là thế nào và chúng có công dụng gì. Các khách hàng có xu hướng muốn mái nhà được bảo trì dễ dàng và không biến dạng với sự thay đổi thời tiết bốn mùa trong năm, mãi mãi là bãi cỏ xanh trên bầu trời, chứ không phải cũng có lúc héo úa xác xơ. Trong khi đó, các nhà xây dựng và kiến trúc sư thường muốn có những giải pháp chung, được chuẩn hóa và có thể dễ dàng thay thế mà không thay đổi mục đích sử dụng.

Mặc dù vậy, một mái nhà sinh thái không chỉ là một sự thay thế mang tính sinh học cho một mái nhà chết. Nó cũng yêu cầu ta có một cách tư duy khác: chi phí môi trường thấp và sự tiện dụng cho mọi người. Stephan Brenneisen, nhà khoa học Thụy Sĩ và cũng là người bảo vệ mạnh mẽ cho khả năng đa dạng sinh học của mái nhà sinh thái, nói một cách đơn giản: “Tôi phải tìm những giải pháp dễ dàng và rẻ tiền với nguyên vật liệu sẵn có trong vùng”. Điều đó có nghĩa chúng ta sẽ bớt dần việc dựa vào nhựa và các vật liệu tiêu tốn năng lượng. Và vấn đề không chỉ ở việc liệu mái nhà sinh thái có hiệu quả hay không mà là ở cách giúp chúng hoạt động theo hướng bền vững nhất, tạo ra hiệu quả lớn nhất cho loài người và là môi sinh cho những giống loài khác.

Chúng ta còn chờ đợi gì nữa?

VIỆT HẢI

(Theo National Geographic)