Phát triển nông nghiệp thông minh thích ứng biến đổi khí hậu

ThS.Ngô Hoàng Đại Long, Trường đại học khoa học xã hội và nhân văn TP.HCM cho biết,  việc ứng dụng nông nghiệp thông minh với khí hậu (Climate Smart Agriculture - CSA) với phương thức tiếp cận tổng hợp, có thể giúp đạt đồng thời đảm bảo an ninh lương thực và ứng phó biến đổi khí hậu (BĐKH), đồng thời hướng tới 3 mục tiêu chính là: đảm bảo tăng năng suất và thu nhập từ nông nghiệp một cách bền vững, xây dựng khả năng phục hồi với biến đổi khí hậu và giảm hoặc loại bỏ phát thải nhà kính nếu có thể là cấp thiết nhất hiện nay.

Khái niệm “Nông nghiệp thích ứng thông minh với khí hậu hay nông nghiệp thích ứng với BĐKH” gọi là CSA1, được FAO khởi xướng năm 2010 tại Hội nghị toàn cầu về “Nông nghiệp, an ninh lương thực và BĐKH” tổ chức tại Hà Lan. CSA được Tổ chức lương thực và nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO) định nghĩa là cách tiếp cận giúp hướng dẫn các hoạt động để chuyển đổi và định hướng lại các hệ thống nông nghiệp nhằm hỗ trợ phát triển và đảm bảo an ninh lương thực trong bối cảnh biến đổi khí hậu.

Các công nghệ mới CSA, trong đó có công nghệ thông tin có thể góp nâng cao năng suất sản lượng nông nghiệp từ 7-15% tại những nơi có biến đổi khí hậu, gia tăng thu nhập và giảm thiểu sự phát thải của khí GHG. Tuy vậy cho đến nay, tỷ lệ áp dụng các công nghệ CSA còn rất khiêm tốn do đặc điểm kinh tế xã hội của nông dân, môi trường vật lý - sinh học của nông nghiệp rất đa dạng đòi hỏi phải điều chỉnh các công nghệ một cách phù hợp, cũng như các đặc tính của công nghệ mới đòi hỏi nông dân phải học hỏi để sử dụng được.

Các nhà khoa học đã gợi ý cần có ưu tiên trong việc lựa chọn công nghệ CSA phù hợp cho việc xây dựng nông nghiệp như sau:

-Công nghệ quản lý nước thông minh:

+ Công nghệ quản lý nước mưa (RH): Thu gom nước mưa để không cho thất thoát, và sử dụng trong nông nghiệp ở những nơi hạn hán hoặc ít mưa.

+ Công nghệ tưới nước nhỏ giọt (DI): Tưới nước trực tiếp, có kiểm soát, trực tiếp vào gốc cây để giảm thiểu tổn thất nước.

+ Công nghệ quản lý thoát nước (DM) loại bỏ việc dư thừa nước  thông qua cấu trúc kiểm soát nước.

+ Công nghệ phủ đất (CCM) giảm việc bốc hơi nước từ đất.

-Công nghệ quản lý năng lượng thông minh: các công nghệ nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng: canh tác tối thiểu, canh tác zero (ZT/MT): Giảm thiểu năng lượng sử dụng trong quá trình chuẩn bị đất, cải thiện việc thấm nước và chất hữu cơ vào trong đất.

-Dinh dưỡng thông minh: các công nghệ cải thiện việc sử dụng hiệu quả chất dinh dưỡng.

+ Công nghệ quản lý dinh dưỡng tích hợp thông minh phù hợp với các đối tượng cụ thể (SINM): Tối ưu hóa việc cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng theo thời gian và không gian phù hợp với các yêu cầu của thời vụ với đúng sản phẩm, tỉ lệ, thời gian và địa điểm.

+ Công nghệ phân xanh (GM): Trồng cây họ đậu trong hệ thống cây trồng.

-Carbon thông minh:

+ Công nghệ trồng rừng (AF) thúc đẩy việc hấp thụ các bon bằng việc quản lý sử dụng đất và trồng rừng bền vững.

+ Công nghệ quản lý thức ăn trong chăn nuôi gia súc (CF) giảm thiểu phát thải GHG.

+ Công nghệ quản lý hóa chất trong nông nghiệp (FM) để giảm sử dụng hóa chất.

-Thời tiết thông minh:

+ Nhà thông minh cho gia súc phù hợp thời tiết (CSH): Bảo vệ gia súc khỏi những thời điểm thời tiết cực đoan (stress nóng/lạnh).

+ Hệ thống tư vấn nông nghiệp, thời vụ dựa trên thời tiết (CA): cung cấp tư vấn về nông nghiệp giá trị gia tăng trên cơ sở thông tin về thời tiết.

-Bảo hiểm mùa màng (CI): Bảo hiểm thời vụ theo thời tiết cụ thể để bồi thường tổn thất thu nhập do bất thường của thời tiết.

-Tri thức thông minh: Sử dụng kết hợp khoa học và tri thức địa phương.

+ Lập kế hoạch dự phòng (CC) – Lập kế hoạchquản lý rủi ro do thời tiết để đối phó các rủi ro như hạn hán, lụt, sốc nóng, lạnh trong thời vụ.

+ Nâng cao đa dạng cây trồng vật nuôi (ICV): đa dạng cây trồng vật nuôi có sức chịu đựng với những biến đổi thời tiết như hạn hán, lũ lụt, ngập mặn, sốc nóng, lạnh.

+ Ngân hàng giống và thức ăn (SFB): Bảo quản hạt giống và thức ăn cho gia súc để hạn chế rủi ro thời tiết.

+ Các công nghệ/ phương pháp nói trên cần kết hợp một cách phù hợp sẽ góp phần trực tiếp hoặc gián tiếp cho việc nâng cao năng suất, hiệu quả, khả năng phục hồi của nền nông nghiệp cũng như giảm thiểu phát thải GHG.

Theo ThS.Ngô Hoàng Đại Long, ứng dụng CSA vào sản xuất nông nghiệp sẽ góp phần đạt được ba mục tiêu cốt lõi: tăng trưởng sản xuất, góp phần đảm bảo ANLT, thích ứng BĐKH để đảm bảo ANLT lâu dài, và  giảm thiểu BĐKH. Tuy nhiên, trong nhiều bối cảnh thực tiễn trên thế giới, rất khó đạt được cùng lúc cả ba mục tiêu này. Vì vậy, tùy thuộc vào bối cảnh cụ thể của địa phương, ba mục tiêu trên được xếp ưu tiên khác nhau.

Thông thường, đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, thì ưu tiên hàng đầu là tăng trưởng sản xuất để đảm bảo an ninh lương thực (ANLT) trước mắt đồng thời thích ứng BĐKH để đảm bảo ANLT về lâu dài. Mục tiêu giảm thiểu BĐKH cũng cần được quan tâm, nhưng không nhất thiết là bắt buộc; chỉ cần việc ứng dụng CSA vào sản xuất nông nghiệp không làm tăng KNK, không làm tăng tác động xấu tới khí hậu và môi trường.

CSA chỉ có ý nghĩa ứng dụng khi nó phù hợp với nhu cầu và điều kiện cụ thể tại địa phương (điều kiện về BĐKH, đất đai, nguồn nước, cơ sở hạ tầng và thị trường cũng như văn hóa, tập quán, trình độ và khả năng đầu tư của nông dân, và đặc biệt là nhu cầu của địa phương về phát triển sản xuất và kinh doanh các mặt hàng nông sản). Chính vì vậy, cần phải lựa chọn các ứng dụng CSA phù hợp trong từng bối cảnh cụ thể. Việc này có thể được thực hiện thông qua các bước như sau:

- Bước 1: Phân tích, xác định các tác động của kỹ thuật.

- Bước 2: Xác định xem việc mở rộng ứng kỹ thuật có phù hợp với nhu cầu thực tiễn của địa phương hay không.

- Bước 3: Xác định xem các điều kiện ở địa phương có phù hợp để nông dân ứng dụng được kỹ thuật một cách hiệu quả hay không.

- Bước 4: So sánh với các kỹ thuật CSA khác, và xếp thứ tự ưu tiên các kỹ thuật CSA cần được ưu tiên đầu tư mở rộng ứng dụng.