Hài Hồng - loài lan xinh đẹp, quyến rũ

Trong hàng trăm giống lan thì giống lan Hài Paphiopedium được tìm thấy vào cuối thế kỷ thứ 18 và có khoảng 80 loài lan hài phân bố ở châu Á. Việt Nam có khoảng 20 loài với nhiều loài đặc hữu (chỉ mọc tại Việt Nam) với vùng phân bố rất hẹp ở những nơi có độ cao từ 1000m trở lên ở các đỉnh núi đá vôi. Toàn bộ chi lan Hài Paphiopedium ở Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam đều được đưa vào sách đỏ và Công ước quốc tế (CITES) để bảo vệ loài lan xinh đẹp, quyến rũ này trong thiên nhiên hoang dã. Câu chuyện về loài lan hài hồng Paphiopedilum delenatii  là một giai thoại đẹp về loài lan hài quí hiếm ở Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam.

Vào năm 1913 một người Pháp đã tìm thấy cây lan này ở miền thượng du miền Bắc. Cho mãi đến năm 1922 nhà thám hiểm người pháp Poilane lại tìm thấy những bông hoa lan đẹp rực rỡ này ở Khánh Hòa và mang về Pháp gửi cho Delenat – một người làm  vườn của lâu đài St Germaine en Laye gần St. Cloud để trồng và chăm sóc, khi cây lan quí hiếm này nở hoa, nhà thực vật học người pháp André Guillaumain đã mô tả và công bố loài lan mới, khoa học lấy tên ông Delenat để đặt tên cho cây lan. Sau đó không có bất cứ thong tin nào về loài lan này được tìm thấy trong thiên nhiên hoang dã Việt Nam, trong khi Vacherot & Lecoufle - một vườn cây tại Pháp đã cấy được hạt, nhân được giống nên độc chiếm thị trường thế giới và nhờ cây lan này họ đã nhận được nhiều giải thưởng, cũng như tiền bạc trong việc bán giống hoa lan này. Sau 70 năm không có bất cứ thông tin nào về loài này ở Việt Nam, năm 1992 một số lớn cây lan hài này xuất hiện tại thị trường chợ đen ở Hong Kong, rồi từ đó xuất cảng sang Nhật Bản, Hoa Kỳ, Pháp và Đức… Những bí mật về cây lan bản địa này được xuất bán với giá rẻ mạt trên thị trường quốc tế cũng bí ẩn như chính vùng phân bố của chúng trong thiên nhiên hoang dã Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam.

 Mới đây các thành  viên Sinh vật rừng Việt Nam đã tìm thấy cây Lan hài hồng Paphiopedilum delenatii  tại núi Hòn Bà thuộc tỉnh Khánh Hòa, cách Nha Trang chừng 60 km và trên cao độ từ 800 – 1.000m gần ranh giới tỉnh Lâm Đồng và Khánh Hòa. Loài lan mọc thành bụi nhỏ trên các hốc đá ẩm ướt. Lá dài 8 - 11cm, rộng 3 - 4cm, xếp 2 dãy, hình thuôn dài, mặt trên màu lục thẫm, mặt dưới nhạt hơn, có nhiều chấm màu tía. Cụm hoa dài 20cm, có 1 - 2 hoa, cuống màu lục, có chấm đỏ và lông thưa. Lá bắc 2, hình bầu dục, dài 1,2 - 1,5cm. Hoa màu hồng, đường kính khoảng 8cm. Lá đài trên hình trứng, đều nhọn, mép hơi cuộn, dài 3cm, rộng 4cm, mặt trong màu hồng nhạt, có lông ngắn, mặt ngoài có nhiều chấm đỏ. Lá đài dưới gống lá đài trên về hình dạng nhưng lớn hơn một chút, ngắn hơn môi. Cánh hoa gần tròn, dài 3 - 4cm, rộng 2,4 - 3,5cm mặt trong màu hồng nhạt, mặt ngoài có nhiều chấm màu hung đỏ, có lông thưa ngắn ở cả hai mặt. Cánh môi màu đỏ tươi, hình trứng cầu, dài 2,5 - 3,8cm, miệng hình bầu dục, mép cuốn vào trong, có lông ngắn ở gốc. Nhị lép màu tím đỏ với một vệt rộng màu vàng tươi ở đỉnh, màu trắng ở gốc, hình thoi, dài 1,5cm, đầu tròn, mép có lông.

Mặc dù là loài đặc hữu, quí hiếm của Việt Nam, nhưng các nhà trồng lan ở Mỹ, Đài Loan, Nhật Bản và Châu Âu đã nhân giống và lai với nhiều cây lan hài khác, nên nó được bán với giá rất rẻ, chỉ cần 10 - 15 USD người ta có thể mua một cây lan có hoa đẹp và to, lại có hương thơm nhẹ - một đặc điểm rất hiếm trong giống lan hài. Tuy nhiên các cây lan hài hồng Paphiopedilum delenatii  trong tự nhiên ở Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam, đặc biệt là những cây lan đột biến có hoa màu trắng sáng như bạch ngọc, với chút màu vàng trong nhị sẽ trở thành một món hàng vô giá. Do vậy việc bảo tồn các loài Lan không chỉ với loài lan hài hồng ở Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam là rất khó khăn. Loài hoa lan quí hiếm này sẽ được bảo vệ bởi cuộc chiến sinh tồn giữa con người  yêu hiên nhiên hoang dã Việt <_st13a_country-region w:st="on"><_st13a_place w:st="on">Nam và những kẻ phá rừng.