Giải pháp bảo tồn và phát triển làng nghề TP.HCM trong quá trình đô thị hóa

Một khảo sát của TS. Trần Minh Đức - Trường ĐH Thủ Dầu Một cho thấy: TP.HCM có: làng mành trúc Tân Thông Hội; chằm nón Tằm Lanh; rổ rá Mũi Lớn, Thái Mỹ; làng rế Phước Vĩnh An; bánh tráng Phú Hòa Đông; đan bồ An Nhơn Tây; đan đệm Tân Túc; dệt chiếu Nam Đa Phước; rượu An Phú Tây; nem Thủ Đức; dệt Bảy Hiền; thuộc da Phú Thọ; thủy tinh Phú Thọ; lồng đèn Phú Bình; đúc lư đồng An Hội; dệt chiếu Bến Hải; giày Khánh Hội; xóm chổi bông cỏ, chổi lông gà; dệt chiếu Bình An; bao giấy Bình Đông; đóng sửa ghe cầu Rạch Ông; gốm Long Bình; chạm khắc gỗ Trung Mỹ Tây,… Tuy nhiên, đô thị hóa gây ảnh hưởng các làng nghề ở TP.HCM và Đông Nam Bộ, bởi những lẽ:

Thứ nhất, ảnh hưởng về vùng nguyên liệu: Đô thị hóa dẫn đến hệ lụy thấy rõ là quỹ đất nông thôn liên tục bị thu hẹp, kéo theo thiếu diện tích đất dành cho việc chuyên canh nguyên liệu đầu vào phục vụ sản xuất một số sản phẩm thủ công mỹ nghệ và một số mặt hàng khác của các làng nghề. Khi người dân không tự chủ được nguồn nguyên liệu đầu vào thì buộc họ phải nhập từ bên ngoài thông qua hệ thống các doanh nghiệp, công ty tư nhân theo hình thức kinh doanh trung gian khiến việc sản xuất của các làng nghề bị phụ thuộc nhiều vào nguồn cung bên ngoài cả về chất lượng, số lượng và giá cả. Ðất cho sản xuất không chỉ là khó khăn đối với các cơ sở hiện có trong làng nghề mà còn là khó khăn lớn đối với việc mở thêm các hộ sản xuất và doanh nghiệp làng nghề.

Thứ hai, ảnh hưởng về cạnh tranh: Đô thị hóa tạo ra thị trường mở cho sản phẩm thủ công mỹ nghệ và hàng hóa của một số làng nghề, nhưng cũng từ đây, sự cạnh tranh kinh tế giữa các làng nghề và một số làng nghề ở các địa phương khác, quốc gia khác càng trở nên gay gắt, nhất là khi mạng lưới liên kết giữa các hộ sản xuất với doanh nghiệp, giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp chủ yếu còn mang tính địa phương cục bộ. Áp lực cạnh tranh khiến cho thị truờng của các làng nghề bị thu hẹp, khó tìm kiếm đuợc các đơn hàng mới.

Thứ ba, ảnh hưởng về môi trường: Do sử dụng thường xuyên các loại nhiên liệu, hóa chất và vật tư trong công nghệ sản xuất… Ô nhiễm môi trường nước do nước thải phát sinh từ quá trình sản xuất, như các làng nghề chế biến nông sản thực phẩm, dệt nhuộm...

Thứ tư, ảnh hưởng về tổ chức sản xuất: Hầu hết các làng nghề hiện tại là kết quả của việc phát triển theo hướng tự phát, quy mô sản xuất nhỏ lẻ dưới dạng hộ gia đình chưa được đầu tư nhiều về công nghệ, dẫn đến năng suất, chất lượng thẩm mỹ của các sản phẩm chưa cao, sức cạnh tranh thấp. Việc tổ chức sản xuất phụ thuộc nhiều vào trình độ tay nghề của từng người trong gia đình, quy mô nhỏ, khép kín. Tính tư hữu, bảo thủ nghề của từng gia đình, dòng họ được ưa chuộng hơn là việc tổ chức, phân công hợp tác sản xuất. Sự thiếu liên kết về tổ chức, huy động vốn đầu tư, công nghệ kỹ thuật sẽ hạn chế khả năng phát triển của các làng nghề. Chính việc phát triển theo kiểu phân tán khiến làng nghề gặp phải những khó khăn, bị động trong nguồn cung nguyên liệu và thị trường tiêu thụ, thiếu trung tâm trưng bày và giới thiệu sản phẩm.

Thứ năm, ảnh hưởng về khả năng tiếp cận thị trường: Những mặt hàng truyền thống độc đáo được sản xuất thủ công tại các làng nghề chưa được chú ý, đầu tư nên chủng loại, kiểu dáng chưa phong phú, đa dạng, chất lượng chưa cao. Một số làng nghề và các cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp còn thiếu thông tin về thị trường, giá cả, pháp luật…

Theo TS. Trần Minh Đức, giải pháp cần thực hiện để bảo tồn phát triển các làng nghề ở TP.HCM và vùng Đông Nam Bộ là: Quy hoạch lại các làng nghề; cần có cơ chế hỗ trợ vốn; nâng cao trình độ khoa học - kỹ thuật; quan tâm phát triển thị trường cho các làng nghề; đầu tư xây dựng thương hiệu cho làng nghề…