Đo lượng nước bốc hơi để tưới cây thích hợp

Được biết, các mô hình áp dụng phương pháp mini-pan có năng suất, chất lượng sản phẩm cao hơn phương pháp canh tác thông thường.

Tưới nước, yếu tố quan trọng trong canh tác nông nghiệp

Trong các yếu tố quyết định canh tác nông nghiệp, nước tưới được xác định là yếu tố quan trọng hàng đầu, kinh nghiệm nhà nông của cha ông để lại có câu: “Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống”, trong đó nước là yếu tố xếp ở vị trí tối quan trọng.

Theo chuyên gia nông học, dù sống trong nước hay sống trên cạn, cây trồng vẫn có nhu cầu về số lượng, chất lượng nước, cách tưới tiêu. Cây trồng bị dư nước, chất lượng nước không tốt đều có nguy cơ tổn hại. Tùy vào ngoại cảnh nắng mưa và giai đoạn sinh trưởng của từng loại cây trồng, nếu được tưới nước một cách phù hợp cây sẽ phát triển tốt, cho năng suất cao. Nói cách khác, bất luận cây trồng nào trong nông nghiệp, tưới đúng lúc và tưới đủ mức nước theo nhu cầu sẽ có tác dụng tốt nhất thúc đẩy sự phát triển của cây trồng. Hơn nữa, việc tưới đúng và đủ nước còn tiết kiệm chi phí tưới nước (nước, máy móc, nhiên liệu...) giúp hạ giá thành và nâng cao lợi nhuận cho nhà sản xuất.

Canh tác nông nghiệp hiện đại rất cần tưới một cách khoa học và chủ động, để làm được việc này trên đồng ruộng, nhà nông cần có công cụ đo lượng nước bốc hơi suốt mùa vụ, từ khi gieo trồng đến thu hoạch. Căn cứ vào nhu cầu nước của cây trồng tính theo từng giai đoạn sinh trưởng, cân đối với lượng nước bốc hơi trên đồng ruộng, Viện khoa học kỹ thuật nông nghiệp duyên hải Nam Trung bộ phối hợp với chuyên gia Úc đã nghiên cứu công cụ đo lượng nước bốc hơi mini-pan để tưới cây đúng cách.

Mini-pan, công cụ đo lượng nước bốc hơi

Cấu trúc của mini-pan khá đơn giản, đó là một dụng cụ chứa nước bằng, nhôm, tol hay nhựa hình trụ có đường kính 60 - 80cm, cao khoảng 55 - 60 mm hoặc cao hơn (gọi là chảo hay khay), một cây thước kim loại hoặc gỗ có vạch số từ 0 - 50mm gắn dựng đứng ở tâm chảo.

Khi vận hành nước sẽ được đổ gần đầy chảo. Nắng chiếu xuống, không khí nóng ... sẽ làm nước trên thửa ruộng và trong chảo bốc hơi. Căn cứ vào mực nước tụt xuống trên cây thước, nhà vườn sẽ thực hiện việc tưới một lượng nước tương ứng đã được xác định trong bảng kèm theo cho từng loại, từng thời điểm sinh trưởng của cây trồng.

Ngay sau khi làm đất và thửa ruộng được cán bộ chuyên môn hay nhà nông có kinh nghiệm xác nhận đủ độ ẩm cần thiết để xuống giống, đem mini-pan đặt trên mặt ruộng ở vị trí bằng phẳng không bị che ánh nắng và có rào lưới thưa ngừa gia súc uống hay người múc nước. Đổ nước vào mini-pan đầy đến mức cao nhất của thước đo (50 mm). Hàng ngày quan sát mực nước trên thước của dụng cụ, canh theo lịch 4 giai đoạn phát triển từ khi gieo hạt giống đến thu hoạch để ra quyết định tưới lượng nước nhất định. Có thể dùng vòi tưới bóp tay, tưới phun sương hay tưới nhỏ giọt. Tuy nhiên cùng một lượng nước, công cụ tưới càng kéo dài thời gian, càng có hiệu quả cao.

Thí dụ đối với ruộng trồng đậu phộng lịch tưới được chia làm 4 giai đoạn. Giai đoạn 1: hạt giống mọc đến cây phân cành; giai đoạn 2: sau phân cành đến ra hoa; giai đoạn 3: sau ra hoa  đến hình thành quả; giai đoạn 4: quả chín. Quy trình tưới đậu phộng trồng trên đất cát nói trên được đọc như sau:  không cần tưới khi mực nước trong mini-pan ở trên vạch 48 mm đối với giai đoạn mọc mầm đến phân cành, 36 mm đối với giai đoạn sau phân cành - ra hoa, 21 mm đối với giai đoạn từ sau ra hoa - hình thành quả và 36 mm đối với giai đoạn quả chín (củ đậu phộng già). Tương ứng các giai đoạn mà mức nước ở vạch 48mm, 36mm, 21mm, 36mm, mức nước cần tưới là 5 lít/m2 (hàng 1 bảng định mức nước tưới mini-pan). Tương tự, cần tưới đến 8 lít/m2 trong 4 giai đoạn của cây trồng mà thước mini-pan chỉ 38, 29, 17, 29 mm (hàng 2 bảng định mức nước tưới mini-pan). Nếu thời tiết nắng nóng, khô kiệt hơn, biểu hiện ở các mức 32, 26, 16 mm trong giai đoạn mọc mầm; 24, 19, 12 mm giai đoạn sau phân cành, ra hoa; ở mức14, 17, 11 mm giai đoạn sau ra hoa hình thành quả; mức thước 24,19, 12 ở giai đoạn quả chín thì tưới lượng nước 10, 12, 5 lít/m2. Dưới đây là phụ lục Quy trình tưới đậu phộng trồng trên đất cát tại các tỉnh duyên hải miền Trung do Viện khoa học kỹ thuật nông nghiệp duyên hải Nam Trung Bộ ban hành.

Viện Nam Trung Bộ cho biết, đó là lượng nước để duy trì tốt nhất hoạt động sinh lý, sinh hóa của cây đậu phộng theo các giai đoạn sinh lý sinh thái để phát triển thân lá, hoa, quả (củ).

Được biết trong và ngoài phạm vi dự án, trải qua nhiều thực nghiệm cơ quan nghiên cứu này đã thiết lập một số quy trình tưới cho các cây trồng khác ở khu vực duyên hải Nam Trung Bộ như cây điều, cây xoài ... Với các quy trình này vẫn sử dụng mẫu mini-pan nói trên. Cứ sau mỗi lần tưới phải đổ n­ước đầy vào mini-pan, mức cao nhất là 50mm ứng với thước đo độ bay hơi của mặt ruộng.

Hiệu quả tăng đáng kể

Vào mùa khô vừa qua nguồn nước tưới tại các hồ chứa trên địa bàn miền Trung giảm mạnh, Viện duyên hải Nam Trung Bộ tư vấn các tỉnh, huyện khu vực củng cố các tổ, đội thủy nông điều tiết nước tưới, hướng dẫn nông dân áp dụng mini-pan và các biện pháp tưới tiết kiệm nước vào thực tế nông hộ trồng bắp, mè, đậu các loại.

Kết quả việc tưới nước nhóm cây rau đậu, bắp làm năng suất tăng từ 10-40%, tiết kiệm nước so với tưới truyền thống từ 20-40%, giảm chi phí công chăm sóc nên tăng thu nhập của hộ gia đình từ 20-50%. Riêng về cây đậu phộng trồng trên đất cát ở Bình Định nhờ ứng dụng biện pháp mini-pan tưới tiết kiệm nước năng suất tăng 17,7%, lãi thuần tăng 1,7 lần, tiết kiệm 3.500 m³ nước/ha/vụ. Kết quả ứng dụng trên vườn xoài cát Hòa Lộc 16 năm tuổi cho năng suất 17,9 tấn/ha, cao hơn chăm sóc bình thường 24,8%, tiết giảm 346 m³/ha so với đối chứng. Điều đáng nói là tỉ lệ quả loại 1 đạt 38,3%, cao hơn 1,9% phương pháp trồng theo truyền thống, đã làm tăng thu nhập đáng kể nhờ giá xoài loại 1 cao cách biệt so với loại khác.