Dexamethasone - triển vọng cho người bệnh nặng do Covid-19

PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC| 27/06/2020 07:29

KHPTO - Ngày 16/6/2020, xác nhận từ thử nghiệm lâm sàng RCT (ngẫu nhiên có đối chứng) ở Anh cho thấy một thuốc phổ biến, rẻ tiền như dexamethasone, sử dụng liều thấp 6 mg/ngày trong khoảng thời gian 10 ngày, có thể giúp giảm tử vong ở bệnh nhân nhiễm Covid-19 nặng.

Cách nay không lâu, người ta đặt nhiều kỳ vọng vào hai thuốc trị sốt rét là chloroquine và hydrochloroquine vào triển vọng trị Covid-19 hiệu quả. Thế mà ngày 15/6/2020, FDA Hoa Kỳ đã chính thức rút EUA (cấp phép sử dụng thuốc cho tình huống khẩn cấp) dành cho hydroxychloroquine và chloroquine trong điều trị Covid-19. Tức là dựa vào một số nghiên cứu cho thấy hydroxychloroquine và chloroquine không hiệu quả trong điều trị Covid-19. Ngay như tạp chí y khoa uy tín Lancet buộc phải công bố rút lại một nghiên cứu lớn đăng tải trong tháng 5 nêu kết luận thuốc trị sốt rét không có hiệu quả trong điều trị Covid-19. Người ta cũng không còn tính chuyện thử nghiệm lâm sàng dùng hydroxychloroquine và chloroquine trong điều trị Covid-19 nữa.

Nhưng may quá, tin tốt lành lại đến, ngày 16/6/2020, xác nhận từ thử nghiệm lâm sàng RCT (ngẫu nhiên có đối chứng) ở Anh cho thấy một thuốc phổ biến, rẻ tiền như dexamethasone, sử dụng liều thấp 6 mg/ngày trong khoảng thời gian 10 ngày, có thể giúp giảm tử vong ở bệnh nhân nhiễm Covid-19 nặng. Nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng này có tên là “RECOVERY” ở Anh đã được triển khai từ tháng 3/2020. Đây là một trong những thử nghiệm lâm sàng được thiết kế với số lượng người tham gia lớn nhất thế giới (hơn 11.500 bệnh nhân). Dexamethasone là một trong các phương pháp điều trị SARS-CoV-2 mà họ đang thử nghiệm, ngoài dexamethasone còn có các thuốc khác lopinavir-itonavir, azithromycin, tocilizumab...

Dexamethasone với hơn 2.100 người tham gia nghiên cứu, sử dụng dexamethasone (6 mg mỗi ngày trong 10 ngày) so với hơn 4.300 người được chăm sóc bình thường dùng đối chứng. Kết quả đầy triển vọng: việc sử dụng dexamethasone trong điều trị người bệnh Covid-19 giúp giảm tử vong 1/3 trong nhóm người “bệnh nặng” phải sử dụng sự hỗ trợ của máy thở (ventilator); giảm tử vong 1/5 trong nhóm người “bệnh vừa” chỉ cần điều trị bằng oxy; và không thấy có lợi ích của thuốc trong nhóm người “bệnh nhẹ”.

Dexamethasone là thuốc gì?

Dexamethasone là một thuốc thuộc nhóm corticoid được gọi đầy đủ là glucocorticoid. Trong cơ thể ta có hai corticoid thiên nhiên được tiết ra từ vỏ thượng thận (là tuyến úp trên hai quả thận), đó là cortison và hydrocortison. Thuốc corticoid dùng trong điều trị gồm nhiều loại: dexamethasone (dùng lâu đời ở nước ta, bà con thường gọi nôm na là “đề xa” hay thuốc “hột dưa” vì thuốc có dạng viên hình hạt dưa), prednisone, prednisolone, methylprednisolone, triamcinolone... Dexamethasone là một glucocorticoid tổng hợp (nhân tạo) và được FDA chấp thuận sử dụng vào năm 1958.

Về phương diện chữa bệnh, dexamethasone là thuốc rất quý do có tác dụng chống viêm, chống dị ứng, ức chế hệ miễn dịch. Dexamethasone dùng để chống viêm, giảm đau, trị các bệnh xương khớp, các bệnh tự miễn, các bệnh dị ứng ngoài da và hệ hô hấp (biểu hiện là hen suyễn nặng), bệnh suy tuyến thượng thận. Bên cạnh đó, dexamethasone còn có nhiều tác dụng khác nhau ảnh hưởng đến sự chuyển hóa chất đường, chất đạm, chất béo, đến sự cân bằng nước và muối khoáng, hệ tim mạch, thần kinh, cơ xương, cùng nhiều cơ quan khác nhau. Chính do cơ thể có vẻ như mập ra và tăng trọng khi uống thuốc này liên tục và kéo dài (mà một số người cứ tưởng là tốt, tưởng thuốc làm cho tăng trọng mập ra) là biểu hiện một tác dụng phụ nguy hiểm của thuốc. Do dexamethasone có tác dụng giữ nước và chất khoáng natri trong cơ thể gây phù, gây rối loạn chuyển hóa lipid và làm đọng mỡ lại ở trên mặt, cổ và lưng, nên người dùng thuốc lâu ngày sẽ béo phì, mặt tròn như mặt trăng, nhưng thật ra cơ thể lại bị teo cơ (đây là các biểu hiện trong hội chứng có tên là Cushing). Đặc biệt, nếu dùng dexamethasone trong thời gian dài sẽ có nguy cơ teo tuyến thượng thận do tuyến này quen với tình trạng có thuốc trong cơ thể sẽ ngưng hoạt động, không còn duy trì chức năng nội tiết và như thế là rất nguy hiểm.

Dexamethasone trị Covid-19 cách nào?

Ta cần biết, phản ứng viêm là phản ứng tự nhiên của hệ miễn dịch. Phản ứng này cần thiết để chống lại mầm bệnh khi mầm bệnh là SARS-CoV-2 xâm nhiễm cơ thể. Chính nhờ phản ứng viêm mà các tế bào bạch cầu, giống như các chiến sĩ được huy động, được đưa đến chỗ viêm là nơi mầm bệnh xâm lăng để tiêu diệt chúng. Ở bệnh viêm phổi do SARS-CoV-2, hệ miễn dịch lại sinh ra phản ứng viêm quá mạnh để ngăn chặn virus. Thay vì gửi số tế bào bạch cầu vừa đủ thì hệ miễn dịch lại gửi “hàng hà sa số” tế bào bạch cầu, dẫn đến phản ứng viêm không thể kiểm soát, không chỉ ở phổi mà còn gây loạn khắp cơ thể. Ngoài ra, còn kèm theo chất sinh học cytokine phóng thích ồ ạt gây độc gọi là “cơn bão cytokine” do hệ miễn dịch phản ứng “quá mạnh”, gây nên tỷ lệ tử vong cao ở người “bệnh nặng”.

Như vậy, người ta dùng dexamethasone trị Covid-19 không phải vì dexamethasone diệt được virus SARS-CoV-2 mà là nhờ tác dụng chống viêm và ức chế miễn dịch quá tốt của nó. Nó ức chế miễn dịch làm dịu phản ứng thái quá của hệ miễn dịch, và chống viêm làm nhẹ đi triệu chứng viêm phổi khi “bệnh nặng”. Việc sử dụng thuốc này có thể giúp làm dịu “cơn bão cytokine” và giảm thiệt hại cho các cơ quan trong cơ thể trong thời gian nhiễm virus, từ đó tăng tỷ lệ người sống sót. Cũng vì vậy, dexamethasone cho thấy “lợi ích” chỉ thấy rõ ở những người bệnh Covid-19 nặng.

Cần lưu ý thêm, sử dụng dexamethasone do bệnh Covid-19 có một số hạn chế. Do dexamethasone không kháng virus nên vẫn phụ thuộc phần lớn vào hệ miễn dịch của chính người bệnh để tiêu diệt virus SARS-CoV-2 chứ nó không tác động gì đối với con virus. Ngoài ra, các tác dụng phụ rất có hại khi sử dụng dexamethasone đã kể ở trên cũng thường xảy ra!

(0) Bình luận
Nổi bật
Đừng bỏ lỡ
Dexamethasone - triển vọng cho người bệnh nặng do Covid-19
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO