Chúng ta cần đối xử thế nào với cây xanh đô thị?

Nhà Trên Cây| 06/04/2015 15:52

Người Pháp đã xây dựng Vườn bách thảo Sài Gòn năm 1865 (sau đổi tên thành Thảo cầm viên năm 1956) để thử nghiệm về cây trồng đô thị. Ban đầu họ trồng cây ăn trái, cây hoa, sau đến me và cuối cùng là cây họ dầu. Cây họ dầu thích hợp trồng ở xứ mình, được nhân rộng ra và trồng ở các khu vực trung tâm cũ, đạt được tiêu chuẩn rất cao về cây trồng đô thị. Tuy nhiên, số lượng cây họ dầu tính đến thời điểm hiện nay đã giảm đi rất nhiều sau khi loạt cây cổ thụ ở khu vực trung tâm TP.HCM bị loại bỏ. Chúng ta hay thắc mắc, nếu một cái cây gãy đổ, chắc là do loại cây được chọn trồng là không phù hợp. Thực ra, ngoài việc quan sát cây gì được trồng, cũng còn cần phải lưu ý xem chúng được trồng như thế nào và được chăm sóc, đối xử ra sao nữa?

1.Cây trồng trong thành phố gãy đổ có hai nguyên nhân, một là bởi cây chết, hai là vì gió bão quá mạnh. Trường hợp 2 thường được xem là nguyên nhân, nhưng thực ra chỉ đúng một phần. Bản thân cấu trúc của cây có cấu tạo để chống lại gió bão và các tác động thiên nhiên. Để bật gốc một cái cây không phải chuyện đơn giản, vì tỷ lệ bộ rễ so với phần cây trên mặt đất, trong tự nhiên thường là 1:1, thậm chí là phần rễ lớn hơn cả phần thân. Ngược lại, cây trong thành phố, khi bật gốc chúng ta thường thấy chỉ có một bầu đất nhỏ. Đó là bởi vì cây đã bị giới hạn sinh trưởng. Như vậy, việc cây gãy đổ do gió bão là vì bản chất cái cây đó không được phát triển đúng cách, hay nói đúng hơn là môi trường sống không đảm bảo. Những cái cây cũng giống con người, khi môi trường sống không đảm bảo, nó sẽ yếu dần và chết dần. Lại nhấn mạnh là những cái cây gãy đổ chắc chắn là những cái cây đang chết, chỉ là sớm hay muộn mà thôi.

2.Những yếu tố quyết định sự phát triển của một cái cây bao gồm đất, nước, ánh sáng và chất dinh dưỡng. Tách riêng đất với chất dinh dưỡng ra vì yếu tố đất trong cây trồng đô thị có nhiều vấn đề để nói. Việc trồng cây trên vỉa hè giống như “nhốt” những cái cây vào chậu và chôn xuống đất, chỉ khác là vì cây to nên “chậu” cũng to. Nhưng cơ bản thì vẫn là cái “chậu”, tức là giới hạn các hướng phát triển của rễ cây. Khi đất không đủ tơi xốp, cây sẽ phát triển ra hướng nào dễ dàng cho rễ, đó là lý do gạch lát vỉa hè hay bị rễ cây đội lên. Gạch lát cứng như vậy nhưng vẫn là hướng dễ dàng hơn cho rễ, có thể suy ra môi trường bên dưới gò bó đến mức nào. Việc bê tông hóa đã ngăn những cái cây đào sâu xuống đất.

Tương tự, bê tông hóa vỉa hè làm nước hoặc trôi đi rất nhanh theo đường thoát, hoặc đọng lại rất nhiều nếu nơi trồng cây trũng và không có đường thoát nước riêng. Nếu thiếu nước hẳn nhiên cây yếu, nhưng nếu thừa nước sẽ khiến cây trở nên mục ruỗng và thân có dấu hiệu rỗng ruột. Khi đó bộ rễ cây bị úng và chết từ từ.

Về ánh sáng và chất dinh dưỡng trong đô thị thì khỏi bàn. Việc xây dựng nhiều nhà cao tầng cũng gián tiếp che chắn những cái cây. Chưa kể tạo nên những "hẻm gió" do những dãy nhà chắn lại. Môi trường gió làm nước bốc hơi nhanh và làm cây bị khô, cành lá cũng khó phát triển. Những "hẻm gió" cũng tạo ra những khu vực lốc xoáy mà khi có bão thì nhân sức phá hoại lên nhiều lần.

3.TP.HCM đang gánh 8 triệu dân, trong khi quy hoạch của Pháp năm 1861 đệ trình và được chấp thuận năm 1862 cho thành phố này là 500.000 dân. Việc này gây ra một áp lực lớn lên tỷ lệ đất xây dựng với mảng xanh. Hậu quả tất yếu là mảng xanh ngày càng ít lại. Nói tượng hình hơn, hàng rào nhà ngày càng gần với vỉa hè và gốc cây. Cộng với việc liên tục đào xới sửa chữa cơ sở hạ tầng khiến rễ cây bị tổn hại liên tục, nếu muốn khắc phục, việc cần làm là mạnh tay trong việc quy hoạch lại cây xanh, và nó sẽ tốn một khoản kinh phí khổng lồ cho việc tái quy hoạch lại trung tâm thành phố.

Tại những khu đô thị mới, những chủ đầu tư bất động sản hay trồng những cây đã tương đối lớn và phát triển nhanh (như me, điệp, bằng lăng, những cây có hoa..), những cây này giải quyết vấn đề phủ xanh ngắn hạn, tức là giải quyết khâu chụp ảnh và tham quan để nhanh giải quyết bài toán… bán được nhà. Nhưng về lâu dài thì những cây này bị giới hạn về sự phát triển và che chắn tầm nhìn, khả năng gãy đổ cũng cao, tuy không gây nguy hiểm. Tuy nhiên, nhìn xa hơn, những con đường rợp bóng cổ thụ là điều mà trong tương lai sẽ không tồn tại. Những quy hoạch đều nằm ở ngắn hạn.

Trở về với khu vực trung tâm, điều gì đã xảy ra khiến những cái cây ngã đổ? Đầu tiên là kỹ thuật trồng cây sai. Cái hay của cây xanh là kỹ thuật trồng có thể giới hạn độ phát triển của cây. Hãy nhìn cách người Nhật trồng bonsai, nghĩa là trồng những cây cổ thụ vào chậu. Đó thực sự là sự kết hợp giữa nghệ thuật và khoa học. Cây đường phố cũng vậy, cần quy hoạch trước về độ lớn của cây và trồng nó vào môi trường thích hợp, rồi quản lý sự phát triển của cây. Chúng ta không có những người nghiên cứu về vấn đề này, chúng ta bỏ mặc cho cây phát triển rồi sau đó thu gọn phạm vi phát triển lại bằng cách bê tông hóa phần gốc cây, đào xới lắp đặt cơ sở hạ tầng bất chấp khu vực đó có cây cổ thụ. Nói nôm na là giống như cột hai dây giày lại với nhau, sớm muộn cũng ngã.

Trong trường hợp cây trồng bị giới hạn về diện tích đất trồng, nước ngoài họ tạo ra một quy chuẩn cho việc trồng cây vỉa hè, đó là cách ông cha ta gọi là “ba cây chụm lại nên hòn núi cao”. Nghĩa là thay vì trồng mỗi cây một “chậu”, chúng ta làm những “chậu” lớn và dài dọc theo vỉa hè. Nếu mọi người để ý, trước đây một bồn cây cạnh vỉa hè thường kéo dài (ở giữa là những mảng cỏ, hoa), còn sau này thì mỗi gốc cây được xây rào lại bằng gạch hoặc đổ bê tông. Có một điều chúng ta cần làm rõ, diện tích trồng cây hoàn toàn khác với vỉa hè dành cho người đi bộ. Đường đi bộ nằm cạnh chứ không phải trên khu vực trồng cây xanh. Xây rào gốc cây chỉ dành cho những khu dân cư có đường và lối đi nhỏ, và dĩ nhiên cũng chỉ dành cho cây nhỏ. Việc rào gốc cây và lát gạch xen vào giúp thay thế khái niệm khu vực trồng cây xanh thành khu vực vỉa hè.

Kỹ thuật chăm sóc cây hiện cũng được tiến hành sai. Ở ta, cứ trước mùa mưa bão là sẽ có đợt tỉa cây, phát quang gần như mọi cành lá và để lại một thân cây trơ trụi. Việc này tưởng có ích mà hóa ra có hại. Phần tán lá đóng vai trò quang hợp và hô hấp, đang sống khỏe thì bị chặt đi mất, khiến cây khó khăn trong việc phát triển, cộng với phần rễ ngày càng bị bóp nhỏ khiến cả cái cây to chết dần. Việc chặt phá vô tội vạ mới chính là nguyên nhân giết những cái cây, khi chúng vừa bị kìm hãm ở gốc, vừa bị phá hoại ở ngọn. Do vậy, những cái cây ngã đổ trên đường phố, dù lá còn xanh, cành nhánh còn um tùm, thì cũng là những cái cây đang chết.

Ở Singapore, việc phát quang cây sẽ giảm thiểu mức độ nguy hiểm do cây gãy đổ đến mức thấp nhất, nhưng những chuyên gia đã được tập huấn và có nhiều kinh nghiệm trong việc quan sát và chọn những cành chết, có nguy cơ gãy đổ để chặt bỏ, giữ lại những cành đang tốt. Và họ tiến hành việc chăm sóc cây quanh năm chứ không đợi đến mùa mưa bão mới phát quang. Nhờ vậy, cây xanh ở đây mới luôn xanh tốt và là lá phổi của con người, tạo cảnh quan, môi trường sống xanh.

(0) Bình luận
Nổi bật
Đừng bỏ lỡ
Chúng ta cần đối xử thế nào với cây xanh đô thị?
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO